Witte vlekjes in het mondje van een pasgeboren baby die niet makkelijk weg te vegen zijn, een baby die onrustig is aan de borst en de tepel vaak loslaat: het zijn kenmerken van de complicatie spruw. Dit is een schimmelinfectie die wordt veroorzaakt door de candida albicans. Een schimmel die samenleeft met andere organismen in het lichaam. Tijdens het geven van borstvoeding kan deze schimmel door bepaalde omstandigheden (gebruik van antibiotica, stress of als de huid niet goed kan ademen) kans krijgen zich door het lichaam te verspreiden. Dit kan leiden tot klachten bij moeder en kind. Bij de moeder wordt gesproken van candidiasis, bij de baby van spruw.
Tekst: Sanne Verhoeff
Candida albicans kan bij de moeder borst- en tepelpijn, maar ook een vaginale schimmelinfectie veroorzaken. De candida kan zich verspreiden van de ene plaats in het lichaam naar de andere, van persoon naar persoon (ook van iemand die geen symptomen heeft naar iemand die er wel last van krijgt) en van mensen naar dingen en omgekeerd.
Een van de plekken waar de schimmel candida albicans zich prettig voelt, is bijvoorbeeld de tepel: het is hier nat, warm en er is zoete melk te vinden. Bij besmetting is de kans groot dat de tepel tijdens het voeden beschadigt, ook het vochtige babymondje is een risicofactor. Door verkeerd aanleggen of een verkeerde techniek van de baby kan de huid opengaan, waardoor de schimmel zich kan nestelen.
Vatbaar
Er zijn een paar omstandigheden waaronder moeder en kind extra vatbaar zijn voor spruw/candidiasis. Een paar voorbeelden op een rij:
- In geval van stress
- Bij huidbeschadiging, zoals tepelkloven
- Als de huid niet goed kan ademen. Denk aan het gebruik van een fopspeen en luiers bij baby’s of het gebruik van een beha of zoogkompressen met een kunststof laagje bij de moeder.
- Als het immuunsysteem nog niet rijp is
- Gebruik van antibiotica. Dit vermindert de aanwezigheid van bacteriën die de groei van candida remmen
- Het gebruik van anticonceptie met oestrogeen vermeerdert de groei van candida
- Een ziekte, zoals diabetes
- Het gebruik van veel suiker in de voeding kan de groei van candida stimuleren
- Verminderde weerstand door ziekte of zwangerschap
Het kan voorkomen dat de moeder zelf geen klachten heeft, maar dat de baby wel witte vlekjes in het mondje heeft, die niet makkelijk weg te vegen zijn. Dan is vaak duidelijk dat er sprake is van spruw. Toch is het niet altijd makkelijk te zien. Andere moeilijker zichtbare symptomen bij de baby kunnen zijn: glanzend speeksel vooral aan de binnenkant van de lippen. Soms is de baby onrustig aan de borst, trekt aan de tepel, maakt klakkende drinkgeluiden of hij laat veel winden. Ook hardnekkige luieruitslag kan wijzen op een schimmelinfectie.
Advies en behandeling
In principe kunnen candidiasis en spruw vanzelf overgaan. Bij borstvoeding kunnen de klachten echter veel problemen veroorzaken en er is een grote kans dat moeder en kind elkaar over en weer blijven besmetten. Om te voorkomen dat de moeder moet/wil stoppen met borstvoeding is snelle en zorgvuldige behandeling aan te raden.
“Stekende pijn tijdens het voeden zonder spruw bij de baby is op zichzelf geen indicatie voor behandeling met schimmeldodende middelen”, zo is te lezen in de NCJ richtlijn borstvoeding. Als er bij de baby wel sprake is van spruw, is een medische behandeling gewenst. Geadviseerd wordt om niet te stoppen met borstvoeding. Een kraamverzorgende kan uitleggen dat het blijven geven van borstvoeding onschadelijk is voor de baby. Andere adviezen zijn: laat de borsten zo goed mogelijk leegdrinken, houd de tepels schoon en droog, vermijd vochtige zoogkompressen en was katoenen zoogkompressen, beha’s, spuuglapjes enzovoort op minimaal 60 graden (liefst 90 graden), strijken kan helpen eventuele schimmels te doden, laat regelmatig de handen wassen: voor en na iedere voeding en na het verschonen, laat alle spullen die in aanraking komen met de mond van de baby dagelijks drie minuten uitkoken. Het invriezen van afgekolfde, met spruw besmette melk doodt de schimmel niet. Er kan herbesmetting plaatsvinden door het gebruik van besmette afgekolfde melk. Deze melk kan wel veilig gebruikt worden door het tot vlak onder het kookpunt te verhitten. Dit verwarmen doodt de schimmel.
Medische behandeling
Bij kinderen jonger dan vier maanden wordt gekozen voor andere medicatie dan bij oudere kinderen. De eerste keus behandeling bij spruw voor kinderen jonger dan vier maanden is lokale behandeling met nystatine orale suspensie ( 1 tot 2 maal per dag, of na elke voeding 0,5 tot 1 ml tot een maximum van 8 ml per dag.) Als dit niet lukt kan gekozen worden voor lokale behandeling met miconazol orale gel. Dit middel is echter zogenoemd off-label. Dit betekent dat het niet geregistreerd is en het wordt in de bijsluiter afgeraden voor baby’s jonger dan vier maanden vanwege een relatief verhoogd risico op verstikking. Bij gebruik van dit middel is het essentieel dat het goed wordt uitgesmeerd in de mondholte van de baby en het moet niet worden aangebracht op borst of tepel.
Voedingsadvies
Het wordt aangeraden zo weinig mogelijk zoete en suikerhoudende producten te gebruiken. Dit betekent geen suiker aan koffie, thee of maaltijden toevoegen. Het gebruik van zure melkproducten zoals karnemelk, yoghurt, biogarde en kwark wordt juist aangeraden. De schimmel leeft immers op suiker en kan niet tegen zure producten. De zuurgraad van het lichaam reageert goed op zure producten.
Symptomen van candidiasis bij de moeder
- Pijn, soms brandend
- Scherpe stekende pijnscheuten, vooral tijdens de toeschietreflex, tijdens het voeden van de baby
- Het ontstaan van tepelkloven
- Eventueel roze of schilferige of rode tepelhof
- Er kan sprake zijn van vaginale afscheiding veroorzaakt door de schimmel (vaak ook al tijdens de zwangerschap)
- Een andere aanlegtechniek verhelpt de pijn niet
- Niet verklaarbare verstopte melkgangen en borstontsteking